سبقت نهادهای داوری از دادگاهها در دوران همه‌گیری کووید-۱۹ ۱۳-۰۷-۱۳۹۹
دنیا تجربههای مختلفی درخصوص مواجهه با بیماریهای همهگیر، همچون طاعون و آنفولانزای اسپانیایی، در سالهای دور را پشت سر گذاشته‌است؛ با این‌حال، تفاوت این بیماری‌ها با بیماری ناشی از ویروس کووید-۱۹ وجود شرایطی به مراتب پیشرفتهتر و پیچیدهتر است. همگام با پیدایش و همهگیرشدن بیماری کرونا در سراسر دنیا، پرسشها و مسائل مختلف و متفاوتی نیز درخصوص تاثیر این بیماری بر حوزههای مختلف بهداشتی، اقتصادی، سیاسی، ورزشی و آموزشی در جامعه بشری مطرح شدهاست. همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ همان‌گونه که بر وضعیت جوامع مختلف تأثیر گذاشته، عرصه حلوفصل اختلافات داخلی و بین‌المللی را نیز از خود متأثر کرده‌است.
شیوع بیماری کرونا عواقب گستردهایی به همراه داشته‌است. در این میان آن میتوان به بروز اختلافاتِ اجتنابناپذیر ناشی از اجرای ناقص قراردادها، نوسانات بازار و رکود شدید جهانی، که وضعیتِ مالی شرکتها و اشخاص در سراسر جهان را تحت تاثیر قرار داده، اشاره کرد.
در این زمینه، از جمله رویکردهایی که بسیاری از دادگاهها به منظور محافظت از سلامت و جان کارمندان و طرف‌های اختلاف اعمال نمودهاند، میتوان بهتعویقانداختن و تعطیلکردن جلسات دادرسی در برخی از حوزههای قضایی، لغو جلسات، همایشها و نشستهای آموزشی و قضایی را نام برد. در این مسیر و در پرتو شرایط خاص ناشی از همه‌گیری کووید-۱۹، برخی از این مراجع در صدد بهکارگیری شیوه‌ها و فنآوری‌های مدرن برآمده‌اند، تا ضمن اجرای عدالت، بر خطرات ناشی از این بیماری بر سلامت اشخاص فائق آیند. برگزاری جلسات رسیدگی در بستر فضای مجازی و دعوت از طرف‌های اختلاف بر مصالحه و/یا استفاده از روش‌های جایگزین حلوفصل اختلافات در زمره اقدامات مؤثر در این زمینه قرار دارند.
از مهم‌ترین این روش‌های جایگزین حلوفصل اختلافات میتوان به داوری اشاره کرد. انعطاف‌پذیری ذاتی رسیدگی‌های داوری این امکان را برای طرف‌های اختلاف ایجاد کرده که انواع روش‌های جبران خسارت، از جمله الزام به انجام تعهد، پرداخت غرامت، توقیف اموال و سایر روش‌ها همچون پرداخت وجه التزام را در حلوفصل اختلافات خود پیش‌بینی کنند. علاوه بر آن، داوری این امکان را به آنان می‌دهد تا فرآیند شکلی و رویه‌ای متناسب با حلوفصل اختلافات خود را نیز طراحی کنند. امکان انتقال دعاوی از محاکم عادی به محاکم داوری نیز یکی دیگر از خصوصیات مهم داوری است.
مؤسسه داوری تجاری بریتیش کلمبیا (BCICAC)[1] این خصوصیات را این‌گونه به کاربران خود یادآوری میکند که «بیشتر امور مدنی که در حال حاضر نزد دادگاهها مطرح‌اند را میتوان برای صدور حکمی قابل اجرا در دادگاه به داوری منتقل کرد. همچنین، طرفین اختلاف می‌توانند رویهی دادرسی، از جمله انتخاب مقررات داوری تجاری BCICAC یا مجموعه قوانین دیگر که بر رسیدگی نزد دادگاهها حاکم‌اند، را خود انتخاب کرده از داور که همچون یک قاضی خصوصی مبادرت به برگزاری جلسات مینماید، درخواست کنند تا قوانین مذکور را اعمال کند».
فواید ناشی از این قبیل ویژگیهای ذاتی داوری که اجمالاً مورد اشاره قرار گرفت، با ظهور و همه‌گیری ویروس کووید-۱۹ بیش از پیش به منصه ظهور رسیده‌است؛ تا جایی‌که به‌نظر می‌رسد این نهاد با سابقهایی که در جهت حل وفصل دعاویِ خود با دخالت تکنولوژی داشته، گویی سال‌ها خود را برای این شرایط آماده کرده تا بتواند روزی از محاکم قضایی پیشیبگیرد. ذیلاً به برخی اقدامات مهم نهادهای داوری در سه حوزه مهم برخی از نهادهای داوری بین‌المللی پرداخته شدهاست:
- ارسال الکترونیکی اسناد و لوایح: درخصوص ارسال اسناد بهصورت الکترونیکی، برخی از نهادهای از داوری تجاری در حال حاضر از روشی مشابه پیروی می‌کنند. به‌عنوان مثال دیوان داوری اتاق بازرگانی استکهلم (SCC)[2] از سال ۲۰۱۳ میلادی پروندههای خود را بهصورت دیجیتالی مدیریت کرده‌است؛ بنا بر این، در دوران کرونا وقفهایی در عملکرد و ارائه خدمات خود نداشته‌است. در موافقت‌نامه‌های داوری یا دستورالعملهای دادرسی این قبیل مؤسسات، تبادل کلیه اسناد از جمله ِلوایح، مدارک و ادلهی کتبی در شرایط شیوع بیماری کرونا بدون نیاز به ارسال نسخههای فیزیکی، به داور یا طرف مقابل پیش‌بینی شدهاست.
مثال دیگر در این زمینه مرکز داوری تجاری بین‌المللی استرالیا (ACICA)[3] است. این نهاد از طرفین اختلاف درخواست کرده تا تمامی ابلاغها و مکاتبات در پروندههای جدید را از طریق ایمیل انجام دهند. همچنین، این مرکز از طرفین اختلاف تقاضا کرده موافقت‌نامه‌های رجوع به داوری را به‌نحوی تنظیم کنند که تمام اطلاعرسانیها، دریافت و ارسال مدارک و لوایح در بستر الکترونیک انجام شود تا از هرگونه تاخیر احتمالی در دادرسی جلوگیری شود.
- دادرسی مجازی: برخی مؤسسات داوری در گذشته تجربهی دادرسی به صورت مجازی را داشتهاند، به همین جهت طرفین اختلاف را قادر ساخته‌اند تا با استفاده از پلتفرمهای مجازیِ مربوطه، در دادرسی‌هایی که بهصورت دیجیتال برگزار و مدیریت می‌شود، شرکت کنند.در این زمینه، مرکز بین‌المللی حلوفصل اختلافات ناشی از سرمایه‌گذاری (ICSID)[4] از کاربران خود انجام داوری، مصالحه و سازش، و پروسه تحقیق بهصورت الکترونیکی را تقاضا نموده‌است. ایکسید، طرفین و دیوانهای داوری را به استفاده از روش‌های الکترونیکی و مجازی بدون پرداخت هرگونه هزینه اضافی تشویق میکند.
دیوان داوری تجاری کره (KCAB)[5] نیز در مارس ۲۰۲۰ با همکاری برخی حقوق‌دانان و مرکز بین‌المللی حلوفصل اختلافات سئول (Seoul IDRC)[6] به تهیه و انتشار پروتکل سئول راجع به ویدیو کنفرانس در داوری‌های بین‌المللی[۷] مبادرت کرد. این پروتکل سعی بر آن داشته تا کلیه جنبههای رسیدگی‌های داوری، از پرسش‌وپاسخ از شهود تا برگزاری جلسات و حضور ناظران و مترجمان و نیز اطلاعات و امکانات فنی را پوشش دهد. پروتکل سئول در کنار سایر منابع می‌تواند راهنمایی برای برگزاری جلسات رسیدگی به اختلافات در محدودیتهای ناشی از کرونا قرارگیرد.
- امنیت سایبری: با افزایش پروندههای الکترونیکی و به تبع آن برگزاری مجازی رسیدگی‌های داوری، نگرانی‌ها نسبت به حملات سایبری و امنیت سایبری افزایش یافته‌است. در نتیجه، حفاظت از حریم خصوصی و اطلاعات مربوط به طرفین اختلاف و نیز پرونده‌ها مورد حمایت و تأکید بیشتری قرار گرفته‌است. در این زمینه، شورای بین‌المللی داوری تجاری (ICCA)[8] با همکاری کانون وکلای شهر نیویورک (NYC Bar)[9] مؤسسه بین‌المللی پیش‌گیری و حلوفصل اختلافات (CPR)[10] و با مساعدت دیوان دائمی داوری بین‌المللی (PCA)[11] به تهیه و انتشار پروتکل امنیت سایبری در داوری‌های بین‌المللی[۱۲] مبادرت کرده‌اند. این پروتکل با هدف ایجاد چارچوبی برای اقدامات امنیتی مورد نیاز برای داوری در فضای مجازی و آگاهی‌بخشی در رابطه با خطرات سایبری در داوری‌های بین‌المللی و داخلی تهیه شدهاست.
در پرتو موارد فوق، چنین به‌نظر می‌رسد که علی‌رغم تأثیرات منفی مختلفی که ویروس کووید-۱۹ بر بروز و/یا حلوفصل اختلافات داخلی و بین‌المللی، چه نزد محاکم ملّی و چه نهادهای داوری داشته، نمی‌توان و نباید تلاش‌ها و تجربیات نهادها و مؤسسات داوری را در روزآمدسازی سازِکارهای این روش انعطاف‌پذیر، سریع و به‌مراتب کم‌هزینه‌تر حلوفصل اختلافات داخلی و بین‌المللی نادیده انگاشت. به‌همین جهت، شاید اکنون بتوان با اطمینان بیشتری ادّعا کرد که داوری، این رقیب قدیمی سالهای دور محاکم ملّی با شیوع و همه‌گیری بیماری کرونا در جهان در این رقابت از محاکم عادّی پیشی گرفته و با اتخاذ تدابیر و اقدامات مناسب، عدم تعلیق و تعویق دادرسی‌ها و اجرای به‌موقع عدالت، ولو در چنین شرایط کم‌سابقه و غیرقابل پیش‌بینی را تضمین کند.
[۱] British Columbia International Commercial Arbitration Centre (“BCICAC”)
[۲] Stockholm Chamber of Commerce (“SCC”)
[۳] Australian Centre for International Commercial Arbitration (“ACICA”)
[۴] International Centre for Settlement of Investment Disputes (“ICSID”)
[۵] Korean Commercial Arbitration Board (“KCAB”)
[۶] Seoul International Dispute Resolution Center (“Seoul IDRC”)
[۷] Seoul Protocol on Video Conference in International Arbitration
[۸] International Council for Commercial Arbitration (“ICCA”)
[۹] New York City Bar Association (“NYC Bar”)
[۱۰] International Institute for Conflict Prevention and Resolution (“CPR”)
[۱۱] Permanent Court of Arbitration (“PCA”)
[۱۲] ICCA – NYC Bar – CPR Protocol on Cybersecurity in International Arbitration (2020 Edition)
واژگان کلیدی: Australian Centre for International Commercial Arbitration , British Columbia International Commercial Arbitration Centre , International Centre for Settlement of Investment Disputes , International Council for Commercial Arbitration , International Institute for Conflict Prevention and Resolution , Korean Commercial Arbitration Board , New York City Bar Association , Permanent Court of Arbitration , Seoul International Dispute Resolution Center , Seoul Protocol on Video Conference in International Arbitration , Stockholm Chamber of Commerce , امنیت سایبری در داوری‌های مجازی , ایکسید , پروتکل امنیت سایبری در داوری‌های بین‌المللی , حل و فصل اختلافات بین‌المللی , حلوفصل اختلافات , حلوفصل اختلافات بین‌المللی , داوری بین المللی , داوری تجاری بین‌المللی , داوری‌های مجازی , دیوان دائمی داوری بین‌المللی , دیوان داوری اتاق بازرگانی استکهلم , دیوان داوری تجاری کره , روش‌های جایگزین حلوفصل اختلافات بین‌المللی , شورای بین‌المللی داوری تجاری , کووید-۱۹ , کووید-۱۹ و حلوفصل اختلافات , کووید-۱۹ و داوری‌های بین‌المللی , مؤسسه بین‌المللی پیش‌گیری و حلوفصل اختلافات , مؤسسه داوری تجاری بریتیش کلمبیا , مرکز بین‌المللی حلوفصل اختلافات ناشی از سرمایه‌گذاری , مرکز داوری بین‌المللی استکهلم , مرکز داوری تجاری بین‌المللی استرالیا ,